Psycholoog
Als psycholoog ben je een cruciale partner op weg naar geestelijke gezondheid. Je kunt aan de slag in een brede waaier van sectoren, van de sociale sector tot de medische wereld. Welke opleiding moet je volgen? Wat zijn je tewerkstellingsvooruitzichten? Welke taken krijg je toebedeeld en aan welke verplichtingen moet je voldoen? Een blik op de vele aspecten van een job als psycholoog.
Omschrijving
Bij het beroep van psycholoog denken we spontaan aan een kamer met schemerlicht, een divan voor de patiënt en een armstoel voor de therapeut. Het is het typische beeld van een klinisch psycholoog. Dat klinische aspect verwijst naar de therapeutische relatie tussen de patiënt en de therapeut.
De deontologische code van psychologen stelt: “De uitoefening van het beroep van psycholoog vereist eerbied voor de menselijke persoon in zijn psychologische en fysieke heelheid, in gelijk welke situatie.”
Als psycholoog is het jouw taak om tijdelijke of permanente ondersteuning en begeleiding te bieden, zonder oordeel te vellen, en om psychologische en emotionele ongemakken te voorkomen, te diagnosticeren en te behandelen. Je voornaamste missie bestaat er dus in het relationele en sociale welzijn van je publiek te verbeteren.
En dat publiek kan sterk uiteenlopend zijn, van kinderen en jongeren tot volwassenen. Het kan interessant zijn om je in je opleiding te specialiseren in een specifiek publiek met typische problemen in functie van de leeftijd. De professionele houding die je aanneemt, verschilt ook in functie van je patiënt. Zo ga je anders te werk bij kinderen dan bij volwassenen.
Over welke vaardigheden moet ik beschikken?
- Pertinente theoretische kennis en praktische vaardigheden;
- Actief en empathisch luisteren;
- Observatievermogen en een analytische blik;
- Communicatievaardigheden;
- Je kunt een vertrouwensrelatie opbouwen;
- Je bent kritisch ingesteld;
- Je staat positief in het leven;
- Je hebt je eigen emoties onder controle;
- Je blijft je kennis bijschaven en uitbreiden.
Over welke persoonlijke eigenschappen moet ik beschikken?
- Je bent empathisch aangelegd;
- Je bent open-minded;
- Je kunt de dingen in vraag stellen;
- Je hebt een analytische geest;
- Je hebt een hart voor de mens;
- Je bent altruïstisch ingesteld;
- Je bent een teamspeler.
Opleiding
In Nederlandstalig België bieden verschillende universiteiten een opleiding aan tot klinisch psycholoog: UGent, VUB (Brussel), KULeuven, UAntwerpen.
De opleiding verloopt in twee stappen:
- De eerste stap: Een bacheloropleiding van 3 jaar, voor 180 studiepunten. In de bacheloropleiding komen uiteenlopende psychologische wetenschappen en mentale processen aan bod. Je maakt kennis met de verschillende disciplines (Psychopathologie, Neuropsychologie, Sociale psychologie, Bedrijfspsychologie) en de uiteenlopende doelgroepen en problematieken waar je in de job mee geconfronteerd wordt (kinderen, jongeren, volwassenen, senioren, personen met een handicap enz.). In de loop van de bachelor maak je ook kennis met de verschillende specialisaties, zodat je je professionele traject kunt uitstippelen.
- De tweede stap: Een masteropleiding van 2 jaar, voor 120 studiepunten. Eenmaal je weet welke richting je precies uit wilt in je professionele carrière, kun je een van de vele masteropleiding kiezen om je verder te specialiseren. Mogelijkheden zijn onder meer Agogische wetenschappen, Arbeids- en organisatiepsychologie, Bedrijfspsychologie en personeelsbeleid, Klinische psychologie, Klinische taalkunde, Pedagogische wetenschappen, Educatieve studies of Gedragswetenschappen. Je loopt twee keer stage, goed voor 400 uur per jaar, en schrijft ook een masterproef.
Weet alvast dat de vraag naar dit soort opleidingen erg groot is. Het kan bijgevolg een heuse uitdaging worden om een stageplaats te vinden. Je doet er dus goed aan nog vóór het schooljaar begint op zoek te gaan naar een geschikte stageplaats.
Het doctoraat
Een masterdiploma opent deuren naar hogere functies op de arbeidsmarkt, maar na een masteropleiding kun je echter nog een stapje verder gaan met een doctoraat, waarna je de titel ‘doctor’ krijgt. Je kunt al bij inschrijving voor je masteropleiding de keuze maken om te doctoreren. Dat kan via twee verschillende wegen: door te solliciteren naar een doctoraatsvacature, of door een eigen onderwerp te kiezen en daarvoor een promotor en de nodige financiering te zoeken. Na afloop van een academische master ligt de weg naar een doctoraat vrij. Je kunt er na je masteropleiding ook voor kiezen om eerst beroepservaring op te doen en na enkele jaren je academische traject verder te zetten op weg naar een doctoraat. Die keuze wordt heel vaak gemaakt.
Een doctoraatsprogramma duurt drie jaar. Binnen de 24 maanden na toelating tot het doctoraatsprogramma schrijf je een halftijds onderzoeksrapport onder toezicht van je promotor, dat aan een evaluatiecommissie wordt voorgelegd.
Op basis van je onderzoeksrapport wordt bepaald of je het doctoraatsprogramma al dan niet mag verderzetten. De evaluatiecommisie gaat meer bepaald na of het werk dat je verricht kan uitmonden in een finaal proefschrift, dat je vervolgens moet verdedigen. Volg je het doctoraatsprogramma deeltijds? Dan wordt de termijn van 24 maanden verlengd naar 36 maanden.
Hoeveel kost de opleiding?
Normaal profiel:
253,60 euro per jaar + 12,10 euro per studiepunt
Bijna-beursstudent:
253,60 euro per jaar + 4,40 euro per studiepunt
Beursstudent:
115,80 euro per jaar + 0 euro per studiepunt
Let wel: er komen nog bijkomende kosten bovenop dat bedrag (voor de aankoop van individuele benodigdheden en diensten voor de student).
Carrièremogelijkheden
Psycholoog, psychotherapeut, psychoanalyticus, psychiater … We helpen je door de bomen het bos te zien.
Goed om te weten: Psychologen, psychiaters en psychotherapeuten zijn allen therapeuten die zich buigen over psychologische en mentale pathologieën. Het verschil zit ‘m in hoe zij het probleem bij de patiënt behandelen:
- Psychiaters maken gebruik van geneesmiddelen.
- Psychotherapeuten grijpen terug naar psychotherapeutische technieken.
- Psychologen kiezen voor psychologische therapieën.
Hoe zit het met de tewerkstellingsvooruitzichten?
Met een diploma Psychologie op zak kun je zowel als zelfstandige als in dienstverband aan de slag. Je kunt de job beoefenen in bedrijven, bij verenigingen, bij overheden, bij therapeutische gemeenschappen of in een psychologiepraktijk. Veel psychologen werken in de publieke sector: in ziekenhuizen op de oncologie- of psychiatrische afdeling, in centra voor gezinsplanning, bij justitie, in het gevangeniswezen, in opvangcentra enz.
Nog heel wat andere psychologen zijn actief in andere sectoren:
- In het onderwijs
- In de sportwereld
- In de humanitaire sector
- In de HR-wereld
- Het maatschappelijk middenveld, zoals bij een vzw.
- De reclamewereld
- De marketingwereld
- De communicatiewereld
Het statuut van zelfstandige
Als zelfstandig psycholoog moet je gedekt zijn door een verzekering geschikt voor de vergoeding van alle schade die je kunt veroorzaken. Dat kan met een beroepsaansprakelijkheidsverzekering.
Een andere stap op weg naar een zelfstandige activiteit is je inschrijving bij de Kruispuntbank voor Ondernemingen, waar alle fysieke personen die een zelfstandige professionele activiteit voeren staan opgelijst.
Het statuut van werknemer
Je kunt als psycholoog ook als werknemer aan de slag, in een praktijk of bij een medisch-sociale instelling:
- Een ziekenhuis
- Een medisch-psychopedagogisch centrum
- Een thuiszorgdienst
- Een psycho-socio-therapeutische structuur
De doelstellingen en beperkingen van elke instelling zijn bepalend voor je precieze taken en verantwoordelijkheden als psycholoog. De instelling waar je aan de slag gaat, bepaalt ook hoe jij je moet schikken naar de hiërarchisch verantwoordelijke en samenwerkt met je team.
Hoeveel verdien ik als psycholoog?
Je inkomen als psycholoog hangt af van de sector, je statuut en je ervaring. Je ervaring is namelijk een bepalende factor als je in dienstverband aan de slag gaat, en zal een heel sterke invloed hebben op je loon. Als je daarentegen als zelfstandig psycholoog werkt, hangt je inkomen niet alleen van je ervaring af, maar ook van de plaats en sector waar je werkt.
Bescherming van de beroepstitel en inschrijvingskosten
In België is de beroepstitel beschermd bij koninklijk besluit (KB van 8 november 1993). Het koninklijk besluit legt twee voorwaarden op om de beroepstitel psycholoog te mogen gebruiken:
- Je moet houder zijn van een diploma in de psychologie.
- Je moet als psycholoog ingeschreven staan op de lijst van de Psychologencommissie.
Beide voorwaarden worden opgelegd ter bescherming van de patiënten, aangezien het zo strafbaar wordt om de beroepstitel van psycholoog te gebruiken zonder inschrijving op de lijst in kwestie.
De inschrijvingskosten voor psychologen werden vastgelegd door de minister van Middenstand en moeten de werkingskosten dekken van de Psychologencommissie, de Tuchtraad en de Raad van beroep. Het inschrijvingsgeld bedraagt 95 euro per kalenderjaar. Als psycholoog dien je het inschrijvingsgeld te betalen bij je aanvraag tot inschrijving en bij elke hernieuwing van je inschrijving.
De deontologische code
Elke psycholoog is bij wet gebonden aan de deontologische code, waarin de gedragsregels zijn vastgelegd voor de uitoefening van het beroep. De code heeft als doel het publiek (patiënten en proefpersonen) te beschermen en legt een professioneel kader vast voor het beroep van psycholoog. Zo omvat de deontologische code onder meer een geheel van waarden en normen die de krijtlijnen uitzetten voor de professionele activiteit van een psycholoog.
De 5 pijlers van de deontologische code zijn:
- Beroepsgeheim
- Eerbiediging van de waardigheid en de rechten van de persoon
- Verantwoordelijkheid
- Competentie
- Integriteit en eerlijkheid
De contracttypes (cijfersgegevens van 2020)
Volgens de VDAB wordt in de meeste gevallen (50,9 %) een contract van onbepaalde duur aangeboden.
De mogelijke loopbaanevoluties
Heel wat psychologen maken na enkele jaren praktijkervaring de keuze om een doctoraatsprogramma aan te vatten en doctor in de psychologie te worden. Die titel opent deuren naar een meer onderzoeksgerichte job.
Anderen kiezen voor een specialisatie in andere disciplines, zoals neuropsychologie of cognitieve psychologie.
Een wetgeving in verandering
De wetgeving omtrent mensgerichte beroepen evolueert regelmatig. Het is dan ook belangrijk om op de hoogte te blijven van de nieuwste wetswijzigingen ter zake.
De Psychologencommissie
Het is belangrijk om te weten dat de Psychologencommissie uitsluitend bevoegd is voor de invoering en het beheer van de officiële lijst van psychologen. De inschrijving op de lijst is verplicht voor alle professionals, inclusief de klinisch psychologen. De lijst geeft meer bepaald aan of je toelating hebt om de beroepstitel van psycholoog te gebruiken. Zodra je op de lijst staat, ben je als psycholoog gebonden aan de deontologische code en ressorteer je onder de Tuchtraad van de Psychologencommissie.
Klinisch psychologen: het visum
In het kader van een algemene hervorming van de beroepspraktijk in de klinische psychologie moeten (alleen) de klinisch psychologen houder zijn van een visum. Het is een bepalende vereiste om het beroep overeenkomstig de wet te mogen uitoefenen.
Eentje om het af te leren: de erkenning
Eveneens met het oog op de garantie dat de beoefenaar van het beroep wel degelijk over de vereiste kwalificaties en competenties beschikt, moet je als psycholoog erkend worden door de gemeenschap.
Podcast (in het Frans)
Michael begon zijn carrière in een vrij zware context. Je kon hem aantreffen op een oncologieafdeling, maar hij begeleidde ook de slachtoffers van de aanslagen in Brussel. Eén iets staat vast: onze psycholoog van dienst raakt niet snel van slag.
In tegendeel: hij houdt ervan de handen uit de mouwen te steken en echt iets te betekenen voor zijn patiënten.